𝙃𝙪𝙞𝙙𝙞𝙜𝙚 𝙡𝙚𝙚𝙧𝙠𝙧𝙖𝙘𝙝𝙩𝙚𝙣 𝙢𝙤𝙚𝙩𝙚𝙣 𝙩𝙚𝙠𝙤𝙧𝙩 𝙤𝙥𝙫𝙖𝙣𝙜𝙚𝙣: 𝙬𝙚𝙚𝙧 𝙚𝙭𝙩𝙧𝙖 𝙬𝙚𝙧𝙠𝙙𝙧𝙪𝙠

Het gaat niet goed met ons onderwijs.

In mijn vorige artikel sprak ik over het eerste probleem: de drukke en volle klassen. In het tweede artikel schreef ik over het werven van nieuwe leerkrachten en het behouden van de huidige medewerkers. Vandaag deel ik graag mijn visie met jullie over de extra werkdruk voor de huidige leerkrachten die op dit moment alleen maar toeneemt vanwege het lerarentekort. En dat geldt overigens ook voor schoolleiders.

Een korte recap:

Wat is er afgelopen 20 jaar gebeurd?

1. De klassen zijn te vol, te druk en te chaotisch.

2. Door de drukte maakt dit het heel erg lastig om nieuwe leerkrachten in te werken en ook te behouden. (25% van alle startende en beginnende leerkrachten verlaat tussen de 1-5 jaar het onderwijs weer, 23% valt uit tijdens het eerste jaar).

3. Omdat de huidige leerkrachten de boel weer moeten opvangen (lees: nog grotere groepen en meer kinderen), krijg je nog weer grotere klassen, wat weer meer drukte en onrust en chaos met zich meebrengt.

4. Nederland is koploper als het gaat om burn-out onder leraren. Ons ziekteverzuim is al jarenlang te hoog (6%) en stijgt. 25% krijgt vroeg of laat te maken met uitval als gevolg van stress/burn-out klachten.

De OESO heeft vastgesteld dat van de 35 landen die zijn onderzocht, Nederland de wanordelijkste klassen heeft.

Dus het is al druk en chaotisch in veel groepen. Als ik in klassen kom kijken, is de onrust vaak fysiek voelbaar. Zowel bij de leerlingen als bij de leerkracht. Onrust in het lichaam is onrust in het hoofd. Het is niet gek dat kinderen zich niet goed kunnen concentreren, adhd etc. of niet. Het is niet gek dat leerkrachten ook moeite hebben met zich te focussen op datgene wat ze moeten doen, ze zijn snel vermoeid, prikkelbaar en ik zie ze erg weinig lachen. En dat is jammer. Want met humor kun je vaak al zoveel oplossen. Hier een grapje, daar een knipoog. Kinderen weten dan heus wel wat je bedoelt en gaan dan weer verder met waar ze mee bezig moeten zijn.

Het plezier, dat pas kan ontstaan bij een zekere mate van rust en ontspanning, is er niet meer. De oneindige voorraden passie en plezier waar leerkrachten vroeger mee voor de klas stonden zie ik wegebben. Want dat is het eerste wat verdwijnt als je onder druk komt te staan. En blijft staan.

Het is een logische, fysiologische reactie. Je lichaam, je hele systeem gaat in de overlevingsstand. Je doet alleen nog wat er ‘moet’ en verder zo min mogelijk. Je kan het er gewoon niet bijhebben. Dat leuke grapje, je kunt je niet meer opbrengen. De tranen zitten vaak erg hoog, zowel bij mannelijke als vrouwelijke leerkrachten. Dat betekent dat er veel druk op je hele systeem zit, mentaal, fysiek, emotioneel. En dat kun je nog heel lang volhouden. Op wilskracht. Op arbeidsethos. Op doorzettingsvermogen.

Totdat het van de ene op de andere dag helemaal niet meer gaat. En dat ziet er bij iedereen anders uit en voelt anders, maar in wezen kun je eigenlijk (al heel lang) meer niet functioneren. En in de tussentijd gaat er heel veel mis en breng jezelf en de kinderen enorme schade toe. Onbewust en onbedoeld, maar het gebeurt wel.

Je laat dingen lopen, zegt niet altijd meer iets van ongewenst gedrag, omdat je dat gewoon niet meer op kunt brengen.

Kinderen krijgen ruimte die ze niet zouden mogen krijgen, waardoor andere kinderen weer de dupe worden van pestgedrag en onderdrukking. Sommige kinderen trekken zich steeds meer terug, anderen pakken steeds meer ruimte.

Je lessen bereid je nog wel voor, maar de passie is weg, waardoor kinderen, als er al effectieve leertijd is, een klein stukje van meekrijgen.

Als schoolleider sluit je je op in je kantoor omdat je eigenlijk te moe en te prikkelbaar bent om mensen onder ogen te komen en bang bent dat je ze wegsnauwt. Ook dat is een hele menselijk reactie. Je terugtrekken in je hol.

Maar dat gaat als leerkracht wat lastiger. Die zitten dan wel in hun klaslokaalhol, maar niet alleen. Dus daar wordt regelmatig wat afgeblaft en gesnauwd. Ook heel menselijk, maar niet de meest pedagogisch verantwoorde manier om met kinderen om te gaan.

Vaak hebben leerkrachten en schoolleiders ook fysieke klachten. Hoofdpijn, moe, einde van de dag thuis op de bank in slaap vallen, thuis ook vaak niet het zonnetje in huis zijn, opzien tegen de volgende werkdag, in het weekend en vakanties niet goed kunnen uitrusten, moeilijk kunnen ontspannen, ’s nachts slecht slapen. Het gevoel altijd ‘aan’ te staan. Schoolleiders dei 24/7 per dag bereikbaar willen zijn. En/of leerkrachten. Misschien herken je hier wel iets van. Of alles. Dat zijn serieuze signalen dat er al heel lang iets uit balans is.

Iedereen snapt dat dit niet meer gaat.

En dat we dit ook niet moeten willen.

En dat het tijd is dat we grenzen gaan aangeven.

Want wat ik zie gebeuren is dat een maatschappelijk probleem een individueel probleem geworden is. En dat kan niet. Dat gaat ten koste van de gezondheid van mensen.

Het is prima om even een tandje bij te schakelen als er een crisis ontstaat, zoals we hebben gezien tijdens de coronaperiode. Niemand was te beroerd om de handen uit de mouwen te steken. En met zijn allen hebben we daar de schouders onder gezet. En leerkrachten en schoolleiders hebben ongelooflijke prestaties verricht.

Maar je kunt niet blíjven gaan. Ergens moet je kunnen ontspannen, opladen en vanuit die rust en ontspanning weer met plezier je werk doen. Dat geldt natuurlijk voor alle beroepen, maar juist in het onderwijs. We werken met kinderen. Met onze toekomstige leiders.

En daar voelen we ons als onderwijsprofessionals ook heel erg verantwoordelijk voor. Dus gaan we maar door. En zeggen we niet snel nee, het gaat niet meer. Ik kan niet meer.

Dus wat leren we onze kinderen hiermee?

Het maakt niet uit hoe je je voelt, het is ok om structureel over je grenzen heen te gaan. Het is ok om mensen af te snauwen als je niet lekker in je vel zit. Het is ok dat mensen regelmatig huilend voor de klas staan van vermoeidheid en stress. Het is ok dat je je zo gedraagt, want de juf of meester is te moe om er wat aan te doen…

Kinderen leren niet zoveel van wat we zeggen, kinderen leren veel meer van van wat wij zelf doen.

De ziekteverzuimcijfers op basis van stress en spanning en burn-outs liegen er niet om. 25% van de leerkrachten en schoolleiders valt vroeg of laat uit vanwege deze klachten. Dat is extreem veel. Dat zegt iets over hoe we ons onderwijs ingeregeld hebben, maar het zegt net zo hard iets over de mensen die er werken. Over ons dus.

Ik ben ook één van die 25%. Het heeft mij ruim een jaar gekost om er weer bovenop te komen. En om weer terug te kunnen gaan werken. Ik ben er één van de velen.

Dus ik weet hoe dat voelt, ik herken de signalen en ik zie al in een heel vroeg stadium waar het mis gaat. Been there, done that, bought the T-shirt. En ik heb er verschrikkelijk veel van geleerd. Dat is precies een van de redenen waarom ik doe wat ik nu doe.

We kunnen er op korte termijn kleine dingen doen om het lerarentekort op te vangen en de klassen behapbaar te maken. Dit gaat over creatief zijn. En als onderwijsmensen íets zijn, dan is het wel creatief. Ik zie mooie initiatieven ontstaan om oude systemen eens onder de loep te nemen, om klasse doorbrekend te gaan werken, om lokaal doorbrekend te gaan werken, om leerkrachten meer een coachende rol te geven etc. Mooi is dat.

Want ons onderwijs mag hier en daar wel wat vernieuwd worden.

Zo kun je mensen wat flexibeler inzetten en is er niet meteen een man overboord als er iemand uitvalt of als je mankracht tekort komt. We moeten wat.

En verder is het van belang dat we signalen blijven afgeven naar de politiek.

Hallo, dit gaat niet meer. Wij kunnen dit niet (meer). Succes met jullie plannen maar hier ligt een grens aan wat wij kunnen en willen.

En in het klein betekent dat dat je je bewust leert waar je grenzen liggen. Dat klinkt simpel, maar dat is het niet. Ik had geen idee waar mijn eerste grens lag. Ik voelde het niet. En ik zie dit bij heel veel mensen (en kinderen). Ze hebben geen idee. Ze zien het niet, ze voelen het niet. En dan ga je elke keer een stapje verder. Totdat je lichaam eerst subtiele en steeds minder subtiele signalen begint te geven.

En als ik één ding geleerd hebt van mijn burn-out dan is het dit: Of je leert luisteren naar je lichaam, of je lichaam regelt het zelf. Want je lichaam wint altijd.

We willen vaak vanalles (met ons hoofd), we vinden vaak vanalles (met ons hoofd), we moeten vaan vanalles (van ons hoofd), men we staan totaal niet in contact met het gedeelte waar dat hoofd aan vastzit. Dat leren we ook niet zo, trouwens in onze cultuur, dus op zich is het ook niet zo verwonderlijk dat we zoveel waarde hechten aan wat ons hoofd allemaal wil en bedenkt en dat we ons lichaam daar ondergeschikt aan hebben gemaakt. Maar dat dit niet de meest handige manier is, blijkt wel uit het feit dat we massaal uiteindelijk bezwijken aan stress- en spanningsklachten.

Als we namelijk leren om eerder de signalen van ons lichaam op te vangen en dat ons hele systeem een ingenieus systeem is dat het beste met ons voor heeft en dat we hier verschrikkelijk veel van kunnen leren, dan wordt het aangeven van grenzen niet meer zo ingewikkeld. Dan blijf je niet alleen fit en gezond, maar weet je ook wat je nodig hebt om rust en ontspanning op te zoeken en je even op te laden op de momenten dat je voelt dat je dat nodig hebt. En ondertussen, leer je de kinderen dat meteen ook. Daar hebben zij dan over 20-30 jaar geen burn-out voor nodig. Hoe fijn zou dat zijn.

Dus het feit dat we onszelf de druk opleggen om alle tekorten en grote klassen elke keer maar weer op te vangen, dat doen we zelf. Dat is een maatschappelijk probleem. En de pijn daarvan voelt de rest niet als de leerkrachten en schoolleiders blijven zeggen: wij vangen het wel weer op. Voor de kinderen. Ik krijg daar altijd jeuk van. ‘Voor de kinderen’.

Als mensen bij elkaar blijven ‘voor de kinderen.’ Ga alsjeblieft uit elkaar ‘voor de kinderen’.

Of wil je dat je kinderen hetzelfde als jij doen in een vergelijkbare situatie als ze zo oud zijn als jij nu bent? Wil je ze leren dat ze in een liefdeloos en/of gewelddadig huwelijk blijven zitten en doodongelukkig worden? Is dit wat je wil dat je kinderen leren over relaties?

Ik ben blij dat mijn ouders uit elkaar zijn gegaan ‘voor de kinderen’.  Maar bovenal voor zichzelf. Het ging niet meer. Het was niet leuk, het was erg verdrietig, maar we hebben allemaal geleerd dat het altijd goed is om voor jezelf te kiezen en voor je eigen liefdes- en levensgeluk te gaan. En daar zijn we ons allemaal erg bewust van, dus dat kan ik ook weer aan mijn eigen kinderen doorgeven.

Dus wat wil jij de kinderen meegeven als onderwijsprofessional?

Het is goed om je zelf structureel op te offeren en over je grenzen heen te gaan?

Het is goed om altijd maar ja te zeggen en alles en iedereen op te vangen, ook al loop je op je tandvlees?

Het is ok om alle problemen op je eigen schouders te nemen?

En ondertussen gedrag laat escaleren waar niemand beter van wordt?

En thuis je vermoeidheid en frustraties af te reageren op de mensen die je het meest dierbaar zijn?

Als schoolleider maar weer voor de klas gaat staan omdat er niemand anders is en je al je eigen werk maar in de avonduren en weekenden zit te doen?

Of wil je kinderen leren dat het goed is om voor jezelf te kiezen, voor je eigen lichaam en je eigen gezondheid?

Dat het goed is om op een vriendelijke, doch duidelijke manier nee te zeggen en je grenzen aan te geven?

Dat het goed is om tijd voor jezelf te nemen, even op te laden en je rust te pakken, zodat je daarna dan weer met plezier en al grapjes makend, je werk weer kan doen?

En de boel weer in het gareel hebt, zodat er weer fatsoenlijk geleerd kan worden?

En je als schoolleider je eigen taken en verantwoordelijkheden oppakt en bezig bent met visie en waar je heen wil met je school, zodat je een voorbeeld bent voor anderen als het gaat om persoonlijk leiderschap?

Dat de ouders een groot probleem hebben als hun kinderen niet naar school kunnen, dat zou een nieuwe realiteit kunnen zijn. Dat niemand daar meteen dood van gaat, weten we inmiddels ook. Dus dat is dan maar zo. Want dat is dan even hoe de wereld eruit ziet.

Er zijn te weinig leerkrachten, dus we kunnen niet alle kinderen tegelijk lesgeven met de mensen die we nu hebben. Daar zijn we namelijk erg zuinig op. Dus dit is het plan dat we hebben bedacht. En dan volgt er een uitgedacht plan waarbij er gerouleerd wordt lesgegeven en hoe de instructiemomenten worden georganiseerd. Wordt vast een mooi plan. Daar kunnen scholen echt wel zelf heel goed iets voor verzinnen, afhankelijk van hun eigen situatie.

Ideaal, nee, natuurlijk niet. Ik ben ook moeder, zit ik totaal niet op te wachten. Mijn man, Rik, werkt veelal thuis en ik ben vaak de hort op, dus dat wordt echt wel even een uitdaging als we onze kinderen regelmatig weer thuisonderwijs moeten gaan geven.

Maar wat moet dat moet. En als het moet, dan kunnen we dat. Dat kunnen we allemaal. En ja, in het ene gezin is dit een grotere uitdaging dan in het andere, daar ben ik mij ook volkomen bewust van.

Maar het lerarentekort is niet alleen het probleem van de huidige schoolleiders en leerkrachten. Dat is een probleem van onze hele maatschappij, dus zullen we ook met zijn allen deze verantwoordelijkheid en de gevolgen moeten dragen. Dat kan niet alleen op het bordje van de scholen gelegd worden. Dat kost namelijk nog veel meer.

En dit is wel de enige manier om goed voor de leerkrachten en schoolleiders te zorgen die er nu zijn. Want niemand zit te wachten op nog meer (ziekte)uitval of wanneer mensen opstappen omdat ze er geen zin meer in hebben. Dan moeten we het met nog weer minder mensen doen.

En ik wil heel graag mijn steentje bijdragen om hier iets aan te doen.

In het najaar starten de mentorprogramma’s van de Academie voor Ontspannen Onderwijs.

Ik heb deze programma’s ontwikkeld om leerkrachten en schoolleiders alle hulp, begeleiding en ondersteuning te kunnen bieden vanuit mijn 25+ jaar onderwijservaring en expertise op het gebied van sociaal emotionele ontwikkeling en visionair leiderschap.

Deze programma’s zijn niet alleen geschikt als een dijk van een inductieprogramma voor nieuwe leerkrachten en schoolleiders, maar ook voor de huidige medewerkers.

Een uniek en innovatief programma dat gaat over je professionele ontwikkeling (praktische tips en tools) gecombineerd met je persoonlijke ontwikkeling en vooral jouw eigen persoonlijk leiderschap. 

Je leert bijvoorbeeld om:

- Je eigen grenzen aan te leren voelen, zodat je hier beter naar kunt handelen.

- Je weet wat je nodig hebt om met plezier je werk te kunnen doen.

- Rust en ontspanningsmomenten tijdens de dag kunt creëren zodat je even op kunt laden tussendoor.

Voor meer informatie, of als je een vraag hebt over wat jullie kunnen doen aan excellent werkgeverschap als het gaat om het aantrekken van nieuwe mensen en het behoud van je huidige medewerkers, stuur mij gerust even een bericht.

Ik denk heel graag met jullie mee.

Ook kom ik graag een presentatie / workshop geven over wat deze trajecten voor jullie organisatie zou kunnen betekenen.

Ik wens je een goede start van het nieuwe schooljaar!

Groet,

Rixta